Grupka studentów czeka na wejście do sali. Nie mamy wątpliwości, że za chwilę rozpoczną oni swój kolejny egzamin. W powietrzu daje się wyczuć podenerwowanie studentów, którzy gorączkowo przeglądają jeszcze swoje notatki pełne podkreśleń, zaznaczeń, kolorów. Czasem ktoś nerwowo zapyta o termin poprawki. W pewnym momencie tłum rozstępuje się. Nerwowe pytania i szepty cichną. Przy drzwiach staje Profesor, który będzie dziś prowadził egzamin. Nikt się już nie uśmiecha, nikt nie rozmawia. Wszyscy wchodzą do sali, gdzie pojedyncze ławki ustawiono w rzędy, aby „zapewnić” studentom możliwość samodzielnej pracy. Na każdej ławce czeka na nich arkusz egzaminacyjny ze stemplem uczelni.
Któż tego nie pamięta? Kto natomiast pamięta to, czego się nauczył, a raczej jaką wiedzą mógł się pochwalić przed swoim nauczycielem? Pamiętamy stres ale czy pamiętamy jakieś konkretne pytanie egzaminacyjne? Jakie emocje towarzyszą naszym obrazom z tych wydarzeń? I ostatnie pytanie: czy po kilku tygodniach od egzaminu nadal pamiętaliśmy materiał, który zaprezentowaliśmy rozwiązując test prawda / fałsz lub wielokrotnego wyboru? A gdyby tak format prezentacji naszej wiedzy uległ zmianie w taki sposób, aby angażować nas nie tylko kognitywnie, ale także emocjonalnie?
Egzaminy zazwyczaj kojarzą nam się z ogromnym stresem i koniecznością odpowiedzenia na pytania, które pokazują głównie czy i ile zapamiętaliśmy. Tymczasem dobra ewaluacja to taka, która stwarza naszym studentom możliwości zaprezentowania w jaki sposób rozumieją oni nabytą wiedzę i czy potrafią ją zastosować w praktyce. Zadania zaliczeniowe nie powinny zatem skupiać się na odtwarzaniu wiedzy, ale na możliwości zastosowania jej do rozwiązania rzeczywistego problemu. Do wiedzy należy podejść całościowo, holistycznie, postarać się zintegrować ją a nie traktować fragmentarycznie. Chodzi o to, aby student potrafił powiązać treści, które poznawał, a nie bezrefleksyjnie odtworzył je na egzaminie. Studenci w ramach egzaminu powinni mieć możliwość “rozwinięcia skrzydeł”, wyjścia poza to, czego się nauczyli poprzez zaimplementowanie dotychczasowej wiedzy do rozwiązania stojącego przed nimi problemu. Bowiem to co liczy się w XXI wieku to przede wszystkim umiejętność łączenia faktów, szukania związków pomiędzy różnymi obszarami i informacjami, myślenie elastyczne, kreatywne, a nie odtwórcze podawanie informacji. I właśnie takie powinny być projektowane przez nas zadania sprawdzające dla naszych studentów!
Co zatem zrobić, aby projektowane zadania były angażujące, konsolidowały dotychczasową wiedzę oraz stwarzały możliwość zastosowania jej do rozwiązywania realnych problemów?
Poniżej przedstawiam pięć sposobów, które mam nadzieję staną się alternatywą dla tradycyjnych testów!
Sposób 1, czyli Opowiedz mi!
Zamiast testu sprawdzającego wiedzę, poproś studentów o wypowiedź ustną. Niech będzie to zadanie nie odtwórcze, ale analityczne, refleksyjne. W ten sposób student przygotowując swoją wypowiedź sięgnie nie tylko do zdobytej wiedzy ale przede wszystkim zastosuje ją w praktyce.
Jak można to zrobić?
Na lektoracie z języka obcego możesz poprosić studenta o nagranie / napisanie krótkiej wypowiedzi. W ten sposób sprawdzisz nie tylko płynność wypowiedzi, poprawną wymowę, ale również stopień opanowania przez studenta interesującego Cię zagadnienia gramatycznego, np. czasu przeszłego. Tematem takiej wypowiedzi mogłaby być np. refleksja na temat minionego semestru, który opierał się na nauczaniu zdalnym. To znacznie ciekawsze i bardziej angażujące niż napisanie kolejnego testu!
Jak można to zrobić online?
W edukacji zdalnej można to zrobić na co najmniej dwa sposoby:
Wypowiedź na forum – poproś studentów o podzielenie się własnymi refleksjami dotyczącymi konkretnego zagadnienia na forum. W ten sposób studenci będą mogli zapoznać się ze zdaniem innych, skomentować ich wypowiedzi, dzięki czemu ma szansę zrodzić się dyskusja pomiędzy uczestnikami kursu.
Wypowiedź głosowa – możesz zaproponować studentom nagranie krótkiej wypowiedzi głosowej. Można to w bardzo łatwy sposób zrobić za pomocą vocaroo.com. Student nagrywa swoją wypowiedź a następnie udostępnia ją innym. Jest to szczególnie cenne na zajęciach językowych, gdzie w ten sposób możemy zweryfikować nie tylko treść wypowiedzi, jej poprawność gramatyczną, ale również wymowę.
Sposób 2, czyli Bardziej (i mniej) niesamowite przypadki
Kolejny sposób na zaprojektowanie zadania zaliczeniowego, które pozwoli studentowi zastosować zdobytą wiedzę do rozwiązania rzeczywistego problemu to tzw. case, czyli przypadek.
Jak można to zrobić?
Weźmy na warsztat przedmiot „Praca z uczniem ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi”. Student zamiast wymieniać lub opisywać wszystkie (lub wybrane) problemy z jakimi borykają się uczniowie (takie jak ADHD, zespół Aspergera, dysleksja itd.) w ramach finalnego zaliczenia może zostać poproszony o zaproponowanie rozwiązania następującej sytuacji:
Jesteś nauczycielem języka angielskiego. W klasie piątej masz ucznia, Piotrka, który ma problemy z czytaniem, nie nadąża z przepisywaniem informacji z tablicy, ma problemy z zaliczaniem kolejnych testów. Widzisz, że Piotrek staje się coraz bardziej wycofany, a koledzy z jego klasy zaczynają coraz częściej żartować sobie z niego, że nie jest tak inteligentny jak oni.
Co robisz w takiej sytuacji? Jakie jest według Ciebie źródło problemów z nauką Piotrka? Na jakiej podstawie to stwierdzasz? Jakie kroki podejmujesz? Jak organizujesz pracę z Piotrkiem?
W ten sposób student ma szansę stanąć przed realnym problemem, z którym może się zetknąć w swojej pracy zawodowej, czyli w tym przypadku po podjęciu pracy w szkole. Przy tym zadaniu student stara się zintegrować wszystkie nabyte podczas kursu informacje i zastosować je do konkretnego przykładu. To doskonale pokazuje czy student nabył i zrozumiał treści kursu i czy potrafi przełożyć je na prawdziwe życie.
Jak można to zrobić online?
Przede wszystkim należy się zastanowić czy chcemy, aby student wypowiedział się ustnie czy pisemnie. Jeżeli preferujemy wypowiedź ustną, najłatwiej byłoby zorganizować webinar. Wtedy jesteśmy w stanie „spotkać” się ze studentami, dzięki czemu będziemy mieć możliwość podjęcia dyskusji dotyczącej zaproponowanego rozwiązania.
Jeżeli natomiast wolimy wypowiedź pisemną, możemy skorzystać z opcji Forum (co również pomoże zainicjować interakcję) lub opcji Zadanie (wtedy jednak propozycja rozwiązania znana będzie tylko dydaktykowi, ponieważ inni studenci nie będą mieli do niej wglądu).
Sposób 3, czyli Witamy na obronie!
A gdyby tak zaliczenie było jednocześnie podsumowaniem projektu realizowanego w ramach zajęć? Gdyby przybrało formułę „obrony”?
Jak można to zrobić?
Na zajęciach „Zawód nauczyciela” studenci w ramach projektu (czy też końcowego zaliczenia) mogą zostać poproszeni o przeprowadzenie wywiadu z dyrektorem (lub też nauczycielem) w wybranej szkole. Wywiad ma na celu określić największe wyzwania stojące dziś przed nauczycielami. Studenci przygotowują wywiad na podstawie treści omawianych na zajęciach. Zaliczenie przedmiotu przyjmie zatem formułę obrony, czyli w pierwszej kolejności przedstawienia opisanych przez rozmówcę problemów a następnie skomentowania w jaki sposób szkoła może sobie z nimi poradzić. Dzięki temu student nie tylko wykaże się zdobytą wiedzą projektując wywiad, ale przede wszystkim będzie mógł ją zastosować do zaproponowania rozwiązań, które mogłyby zostać zaimplementowane w szkole.
(Byłoby idealnie, gdyby podczas „obrony” był obecny dyrektor, który uczestniczył w wywiadzie. Po pierwsze, przyczyniłoby się to do ciekawszej dyskusji a po drugie, przedstawione rozwiązanie mogłoby następnie zostać zaimplementowane w prowadzonej przez niego szkole.)
Jak można to zrobić online?
Obronę można przeprowadzić dokładnie na tych samych zasadach na jakich przeprowadza się obrony dyplomowe, czyli za pomocą webinaru. Umożliwi to bezpośrednią interakcję pomiędzy studentem, dydaktykiem oraz dyrektorem szkoły.
(O obronie, konieczności dialogu, prezentowania i odpowiadania na pytania dotyczące finalnego produktu opowiada Andrew Miller w swoim artykule „Summative assessment in distance learning”.)
Sposób 4, czyli Od studenta do eksperta!
A gdyby tak nasi studenci zostali ekspertami już teraz, na studiach? Każdy z nas doskonale wie, że jeżeli jesteśmy za coś odpowiedzialni, jeżeli mamy być ekspertami w danej dziedzinie, diametralnie zmienia się nasze podejście do uczenia się! Bardziej skupiamy się na danym zagadnieniu, zadajemy lepsze pytania, robimy lepsze notatki. Jednym słowem: wchodzimy głębiej w dane zagadnienie a nie ślizgamy się jedynie po powierzchni. Jim Kwik, ekspert od uczenia się i pamięci, mawia: „Kiedy uczę kogoś, to tak jakbym uczył się podwójnie!” Dlaczego zatem nie zastosować tego w przypadku naszych studentów?
Jak można to zrobić?
Jedną z możliwości może być poproszenie naszych studentów o przygotowanie i nagranie krótkiego filmiku, który odnosiłby się do prowadzonych przez nas zajęć i bazował na omawianych podczas kursu treściach. W ramach zaliczenia z wykładu na temat motywacji, studenci mogliby nakręcić filmik adresowany do przyszłych nauczycieli na temat: „Jak motywować studentów do nauki?”; w ramach zaliczenia przedmiotu „Alternatywne nurty edukacyjne w edukacji językowej”, studenci w ramach filmiku mogliby postarać się odpowiedzieć na pytanie: W jaki sposób przenosić odpowiedzialność za proces uczenia się na uczniów?; z kolei na zajęciach „Projektowanie kursu językowego” studenci mogliby doradzić przyszłym lektorom: „Jak zaprojektować kurs językowy”.
Jak można to zrobić online?
Studenci nagrywają filmiki albo w ramach trwającego projektu albo w ramach finalnego zaliczenia. Samo zaliczenie polega na przedstawieniu gotowego materiału nauczycielowi oraz innym studentom. Może to mieć miejsce podczas ostatniego webinaru na kursie. Inni studenci powinni mieć możliwość zadawania pytań „ekspertowi”.
Sposób 5, czyli Zaproponuj rozwiązanie!
W sposobie drugim proponowałam skonfrontowanie studenta z określonym przypadkiem (tzw. casem) i poproszenie o zaproponowanie rozwiązania na podstawie zdobytej wiedzy i umiejętności. Tutaj rzecz ma się podobnie, z tą różnicą, że przedstawiamy studentowi artykuł (może być prasowy) lub raport, na podstawie którego ma dokonać analizy przedstawionej sytuacji a następnie zaproponować jej rozwiązanie.
Jak można to zrobić?
Studenci na przedmiocie „Dydaktyka cyfrowa” w ramach zaliczenia otrzymują artykuł prasowy, który podsumowuje obecną sytuację dotyczącą nauczania zdalnego w Polsce w szkołach podstawowych / liceach. Studenci analizują artykuł pod kątem możliwych przyczyn takiego stanu rzeczy oraz proponują rozwiązania, które mogą zostać zastosowane w przyszłości, np. wykorzystanie efektywnych narzędzi do edukacji zdalnej (np. platform, aplikacji itd.), sposoby podtrzymywania relacji w edukacji zdalnej, motywowania studentów w nauczaniu online itd.
Jak można to zrobić online?
Można poprosić studentów o napisanie tzw. response paper, który następnie mógłby zostać opublikowany najpierw na platformie w opcji Zadanie, a następnie (jeśli okazałby się faktycznie dobry) na uczelnianym blogu.
Można też poprosić studentów o przygotowanie prezentacji PowerPoint, która byłaby adresowana do nauczycieli i mogłaby zostać wykorzystana podczas szkolenia nauczycieli dotyczącego edukacji zdalnej.
Oczywiście, aby student odniósł sukces na egzaminie, który opierać się będzie na jednym z przedstawionych powyżej pomysłów, potrzebne jest odpowiednie przygotowanie studenta już trakcie trwania kursu. Nie można bowiem oczekiwać, że student, który uczestniczy w tradycyjnych wykładach i nie jest regularnie zachęcany do krytycznego myślenia, z łatwością podejdzie do tak zaprojektowanego zadania egzaminacyjnego. Dlatego tak ważne jest, aby nasz kurs był spójny a jego finalna część, czyli zaliczenie lub egzamin, była zgodna z celami naszego kursu. Być może to właśnie one będą musiały ulec modyfikacji.
Podsumowując – sukces naszych studentów zależy w dużej mierze od nas! To my zachęcając ich do systematycznej pracy w trakcie trwania kursu, ale też do podejmowania wysiłku, prowokując do refleksji budujemy podwaliny pod ich przyszłość. To w dużej mierze od nas zależy czy wykształcimy absolwenta, który w wyznaczonym czasie będzie potrafił rozwiązać test wielokrotnego wyboru czy też osobę świadomą swojej wiedzy i umiejętności, która będzie potrafiła je wykorzystać do rozwiązania stojących przed nią wyzwań! Wybór należy do nas!
I jeszcze dygresja o tym, że wszystko jest możliwe:
Pamiętam, jak mniej więcej w tym czasie dwa lata temu odwiedziłam Szkołę Edukacji w Warszawie, gdzie odbywały się właśnie egzaminy końcowe. Wydarzenie to miało miejsce w nowoczesnej auli, przy obecności dydaktyków i studentów szkoły. Każdy student, który właśnie kończył swoje studia, miał za zadanie przedstawić projekt, który opracowywał w ramach wybranego przedmiotu. Tematyka projektów była różna: od innowacyjnych sposobów nauczania matematyki do wykorzystania współczesnego utworu muzycznego do opowiadania o trudach wojny. Studenci realizując projekt musieli najpierw wcielić się w rolę nauczyciela a następnie przedstawić swoje spostrzeżenia związane z przeprowadzonymi zajęciami. Ich zaliczenie miało zatem bardzo złożony charakter: musieli posiąść wiedzę merytoryczną, aby umiejętnie zaprojektować swoje zajęcia, dołożyć do tego wiedzę psychologiczną, niezbędną w zawodzie nauczyciela, a po przeprowadzonych zajęciach dokonać refleksji nad własnym działaniem, aby skutecznie podsumować całość i wyciągnąć wnioski na przyszłość. Nauczyciele, którzy doskonale znali swoich studentów i mieli z nimi bardzo dobre relacje, po każdej prezentacji udzielali cennej informacji zwrotnej, jakiej udzieliliby swojej koleżance „po fachu”. Nie traktowali oni bowiem studentów jako mniej kompetentnych od siebie, ale jako koleżanki i kolegów z tej samej branży.
Skoro mnie to wydarzenie tak bardzo utkwiło w pamięci, jestem pewna, że jeszcze bardziej skorzystali z niego sami studenci. A to pokazuje tylko, że „inne” egzaminy są możliwe. Ba! Są konieczne!
Autor: Ola Majchrzak
Pisząc ten artykuł korzystałam z:
Center for Innovative Teaching and Learning, Indiana University Bloomington. “Alternatives to Traditional Exams and Papers”
Center for Innovative Teaching and Learning, Indiana University Bloomington. “Using Student-Produced Public Service Announcements to Increase Learning”
https://citl.indiana.edu/teaching-resources/faculty-spotlights/benjamin-motz.html
Livia, S. (2017) “The Key To Innovative Assessments In eLearning”
https://elearningindustry.com/key-innovative-assessments-in-elearning
Miller, A. 2020. “Summative Assessment in Distance Learning”
https://www.edutopia.org/article/summative-assessment-distance-learning
prof. Patrick Finelli talking about “A talk show performance”
https://www.queensu.ca/teachingandlearning/modules/assessments/31_s4_01_intro_section.html